Zagadnienie, którego wyjaśnienia dziś się podejmuję, jest bardzo obszerne. Obszerność ta polega na tym, że będziemy mieli do czynienia z rozległą regułą ortograficzną. Uważam jednak, że sprawa jest wyjątkowo ważna i potrzebna, dlatego warto przyswoić sobie poniższe wiadomości.
Zacznijmy od łącznej pisowni cząstek bym, byś, by, byśmy, byście. (1) Przede wszystkim -rzecz chyba najprostsza - cząstki te piszemy łącznie z osobowymi formami czasowników, czyli np. poszedłbym, napisałabyś, pomodlilibyście się. (2) Dotyczy to także osobowych form czasowników, które użyte są w funkcji bezosobowej, np. wypadałoby, byłoby, słuchałoby. Cząstki by, byś itd. piszemy łącznie również (3) z partykułami (to tzw. wyrazki jak np. że, czy, no, nie) oraz (4) z większością spójników (gdy wchodzą w ich skład), np. czybym, niechby choćby, obyś, gdzieżby, jakoby itd. (5) Także gdy dokonujemy porównań, należy cząstki bym, byś, by, byśmy, byście pisać łącznie z wyrazami porównawczymi takimi jak na przykład jak, jako, np. jakby, jakoby.
Warto wiedzieć, że cząstki bym, byś, by, byśmy, byście są ruchome i mogą występować przed czasownikiem, np. bym poszedł, byś napisał, by wypadało. W ten sposób możemy się asekurować, gdy nie wiemy, jak daną cząstkę zapisać.
Rozdzielnie cząstki bym, byś, by, byśmy, byście piszemy (1) po nieosobowych formach czasownika (tzn. bezokolicznikach, formach bezosobowych zakończonych na -no, -to, po wyrazach: winien, powinien oraz po wyrazach w funkcji czasownika: można, niepodobna, trzeba, warto, wolno), np. iść bym tam mógł, zakończono by budowę, powinien by zrobić, można by to przepisać. (2) Oddzielamy również owe cząstki po zaimkach przysłownych (np. wtedy by), pytajnych (np. kto by), względnych (tzn. takie same jak pytające, ale służące do łączenia zdań podrzędnych z nadrzędnymi) i wskazujących (np. ten by). (3) Jeśli cząstka by łączy się z cząstką osobową, ale użyta jest jako osobny wyraz (stanowi synonim spójników aby, ażeby, żeby) piszemy ją oddzielnie, np. Trzymam kciuki, byś zdał egzamin (NIE: Trzymam kciuki, zdałbyś egzamin).
Uwaga! Niekiedy jeden wyraz może pełnić różne funkcje, należy je rozpoznać i zastosować odpowiednie rozróżnienie. Przykładowe zdania: (1) Gdzieżby on przyszedł (2) Gdzież by tu można było zjeść. W pierwszym zdaniu mamy partykułę pytajną, zaś w drugim zaimek pytajny. Drugi przykład: (1) To by się mogło nadać. (2) Gdyby nie był taki zaborczy, toby miał dziewczynę.
Szanowni Państwo, nie ma wątpliwości, że trudno jest zapamiętać wszystkie te regułki po jednym przeczytaniu. Warto by nauczyć się tychże reguł na pamięć (dobrze byłoby je znać, a jeszcze lepiej stosować w życiu). Jest jednak też dobra wiadomość, a mianowicie taka, że zawsze można skorzystać ze słowników ortograficznych (i należy to robić).
