środa, 31 stycznia 2018

„PLN”, czyli co?

Dziś, będąc na zakupach, zacząłem się zastanawiać, co właściwie oznacza skrót PLN, który często pojawia się na różnego rodzaju towarach. Niby się wie, co to znaczy („20 PLN” to przecież 20 złotych), ale skrótu odszyfrować jednak nie potrafiłem.

Okazuje się, że sprawa nie jest skomplikowana. PLN to inaczej nowy polski złoty. Określenie to powstało na bazie norm międzynarodowych. Dwie pierwsze litery tego skrótu odnoszą się do kraju, czyli Polski, ostatnia natomiast to początek sformułowania, które podano wyżej. Innym przykładem takiego międzynarodowego określania nazw walut jest amerykański USD, gdzie D jest dolarem. 

czwartek, 25 stycznia 2018

Co to znaczy „sfokusować się”?

Czy wiedzą Państwo, co oznacza czasownik sfokusować się? Ja – przyznam – tego wyrazu nie używałem, dlatego dla mnie był niezrozumiały. Okazuje się jednak, że ma swoich miłośników.

Czasownik, o którym dzisiaj mowa, swoje pochodzenie zawdzięcza angielskiemu wyrazowi focus (‘skupiać’). Oznacza właśnie skupianie się na czymś i zdobywa szczególną popularność w języku korporacji (tzw. korpomowa). Fokusować się bynajmniej nie brzmi bardziej światowo, mądrzej, a ponieważ dubluje nazwę już w polszczyźnie funkcjonującą, nie może zyskać przychylności językoznawców.

niedziela, 21 stycznia 2018

Jaka jest etymologia czasownika „twierdzić”?

Co łączy czasownik twierdzić z twardością? Okazuje się, że bardzo wiele. Tej ciekawostki dotyczą dzisiejsze nasze rozważania, które niezmiennie polecam Państwa uwadze.

Twierdzić to inaczej ‘przekazywać jakąś informację lub pogląd z przekonaniem, że są prawdziwe’. Swoje pochodzenie wyraz ten zawdzięcza prasłowiańszczyźnie. W języku prasłowiańskim bowiem czasownik *tvŕ̥diti, *tvŕ̥ďǫ oznacza 'czynić twardym, utwardzać, umacniać' i pochodzi od prasłowiańskiego przymiotnika *tvŕ̥dъ (‘twardy’).

Ów związek czasownika twierdzić z przymiotnikiem twardy można dziś doszukiwać się w tym sensie, że jeśli przekazujemy jakąś informację albo pogląd, mając pełne przekonanie, że są prawdziwe, to często mówi się wówczas np. o twardych dowodach, twardych przekonaniach, czyli o czymś, czego nie jesteśmy w stanie podważyć. Jest to nawet logiczne.

czwartek, 18 stycznia 2018

Antoine de Saint-Exupéry – rzecz o odmianie


W tym tygodniu wraz z siódmoklasistami omawiam Małego Księcia Antoine’a de Saint-Exupery’égo. Z tej okazji warto również napomknąć kilka słów o odmianie nazwiska samego autora. Niniejszym wspominam o tym również na stronie.

Rozważania warto rozpocząć od tego, że nazwisko francuskiego powieściopisarza, żyjącego w latach 1900–1944, swobodnie możemy odmienić, przypisując do drugiego członu nazwiska odpowiednie polskie końcówki. W jaki sposób je przyłączamy? Za pomocą apostrofu, ponieważ ostatnia głoska omawianego nazwiska nie jest wymawiana. Szczegółowe wyjaśnienia na ten temat przedstawiłem w rozważaniach sprzed ponad 4 lat

Czytamy zatem książki A. de Saint-Exupéry’ego, można przyglądać się A. de Saint-Exupéry’emu. Z apostrofu rezygnujemy w narzędniku i miejscowniku. Mówimy o A. de Saint-Exupérym.

niedziela, 14 stycznia 2018

„WOŚP” – kilka uwag fleksyjnych


Jak co roku dziś w całej Polsce (i nie tylko) gra Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy. Liczymy, rzecz jasna, na hojność darczyńców i pomyślność tej dobroczynnej akcji. Swoim zwyczajem jednak omówimy kwestię językową związaną ze skrótowcem powstałym od tej nazwy – WOŚP.

Zgodnie z wymogami polskiej fleksji omawiany dziś głoskowiec możemy nie odmieniać albo wręcz przeciwnie. W jaki sposób odmienić go bezbłędnie? O poprawnej deklinacji mówić można wówczas, gdy po dywizie będą dopisywane odpowiednie końcówki. Można zatem (i warto!) dołączyć do WOŚP-u (albo WOŚP), można mówić o WOŚP-ie (albo WOŚP) itd.

środa, 10 stycznia 2018

Czy można mówić, że coś jest „dziewczyńskie”?

Pani Joanna zapytała niedawno o przymiotnik dziewczyński / dziewczęcy, a ściślej o to, czy któraś z tych form jest niepoprawna. No właśnie, jest? Okazuje się, że nie. Temu tematowi poświęcone są najnowsze rozważania.

Oba przywołane tu przymiotniki (zarówno dziewczęcy, jak i dziewczyński) znaczą to samo, czyli coś, co dotyczy (lub jest złożone) z dziewczyn lub dziewczęcia. Na czym zatem polega różnica? Pierwszy przymiotnik (dziewczyński), który jednocześnie jest formą rzadszą, swój źródłosłów znajduje w wyrazie dziewczyna, natomiast drugi (dziewczęcy) pochodzi od rzeczownika dziewczę.

Zarówno dziewczyna, jak i dziewczę oznacza dorastającą kobietę, przy czym tylko w wypadku pierwszego rzeczownika rodzaj naturalny zgodny jest z rodzajem gramatycznym. Ze słowotwórczego punktu widzenia dziewczę jest bowiem rodzaju nijakiego i jako taki się deklinuje.

piątek, 5 stycznia 2018

„Piżama” czy „pidżama”?

Kupiłem sobie niedawno piżamę. Nie ma w tym nic zaskakującego, ale czynność ta zainspirowała mnie do napisania kolejnych rozważań. Jak to bowiem jest, że niektórzy (jak ja) luźny strój do spania nazywają piżamą, inni zaś – pidżamą?

Warto zacząć od tego, że zarówno piżama, jak i pidżama to wyrazy równoprawne, obie formy (zapisu i wymowy) są poprawne. Słowniki odnotowują oba wyrazy, przy czym zastrzegają, że pidżama jest niewątpliwie formą rzadszą. Można jej jednak używać bez obaw.

Wyraz ten został zapożyczony w języku polskim z języka angielskiego (pyjamas, pajamas). Ów rzeczownik pochodzi jednak tak naprawdę z języka hinduskiego (pājdżāmä). Ten rodowód odnajdziemy również w samej definicji wyrazu piżama. Jest to bowiem nie tylko ‘luźny ubiór do spania złożony ze spodni i bluzy’, ale także ‘szerokie spodnie z lekkiej tkaniny, męski strój indyjski’.

wtorek, 2 stycznia 2018

Drobna uwaga na temat wymowy czasownika „marznąć”

Dlaczego wyraz marznąć piszemy przez rz, a czytamy oddzielnie [mar-znięty]? Tego zagadnienia dotyczą kolejne rozważania.

Rzecz wynika z faktu, że w rzeczonym wyrazie mamy do czynienia z dwiema innymi cząstkami morfologicznymi. Mówiąc prościej – to są dwie różne litery, a nie głoska [ż] zapisywana jako dwuznak rz. Z identyczną sytuacją mamy do czynienia w innych wyrazach pokrewnych (por. zmarzlina [zmar-zlina], zmarzlak [zmar-zlak], zamarznąć [zamar-znąć] itp.).

To musi być po prostu rozdzielone. Nie jest to bowiem dwuznak rz, który kontynuuje dawne miękkie r jak w wyrazach morze (prsł. *morje), przyjaciel (prsł. *prijateljь) i inne.