sobota, 25 listopada 2017

Co to znaczy „zadać kłam”?

Pani Agnieszka zapytała mnie ostatnio, co oznacza frazeologizm zadać kłam. Odpowiedź, wysłaną wcześniej pani Agnieszce, dziś publikuję na stronie.

Gdy mówimy, że zadajemy komuś lub czemuś kłam, mamy na myśli stwierdzenie nieprawdziwości czegoś, demaskowanie kłamstw. Kłam to bowiem dawny rzeczownik oznaczający kłamstwo lub kłamanie. Warto pamiętać, że współcześnie tego wyrazu już nie używamy poza – rzecz jasna – rzeczonym związkiem frazeologicznym.

poniedziałek, 20 listopada 2017

Jakim przypadkiem rządzi czasownik „używać”?

Używać – to czasownik, który chciałbym dzisiaj pokrótce scharakteryzować. Niemało z nas zastanawia się bowiem niekiedy, czy powinniśmy mówić, że używa się c albo czegoś. Aby uniknąć wątpliwości, polecam artykuł na ten temat.

Używać to niedokonany odpowiednik czasownika użyć. Oba mają trzy podstawowe znaczenia: (1) ‘zastosować coś jako środek, narzędzie’, (2) ‘skorzystać z czyichś usług, z czyjejś pomocy’ oraz (3) ‘wziąć coś jako lekarstwo, używkę, napój; też: zastosować coś jako przyprawę, kosmetyk itp.’.

Jak czytamy w słowniku, ów czasownik rządzi dopełniaczem, a nie, jak czasem myślimy, biernikiem. To oznacza, że nie będziemy popełniać błędów, jeśli będziemy mówili o używaniu czegoś (por. używać komputeraużywać narzędzi itp.).

piątek, 17 listopada 2017

Powzięcie czy podjęcie? Co się robi z uchwałami?

Uchwała to – zgodnie z definicją słownikową – oficjalna decyzja organu państwowego, samorządu, organizacji społecznej lub zawodowej. Dziś zastanawiam się nad tym, czy tego typu dokument można tylko podjąć czy też jeszcze powziąć. Która forma jest poprawna?

Okazuje się, że obie formy są poprawne. Zarówno powzięcie uchwały, jak i podjęcie uchwały słowniki uznają za równoprawne. To oznacza, że obu wyrażeń można używać wymiennie.

wtorek, 14 listopada 2017

„Paulinie” czy „dla Pauliny” – która forma jest poprawna?

Pan Marcin chce sprezentować bliskiej osobie książkę. Zwrócił się do mnie z pytaniem, która z form – Paulinie czy dla Pauliny – będzie poprawna na dedykacji. Odpowiedź przynoszą najnowsze rozważania.

Okazuje się, że mój korespondent, jak zresztą wszyscy czytelnicy, mają w tego rodzaju sytuacjach pełną dowolność. Obie formy bowiem są poprawne, obie są równie często stosowane. Można więc napisać np. Paulinie w dowód uznania i sympatii bądź dla Pauliny w dowód uznania i sympatii.

sobota, 11 listopada 2017

Jak pisać o dzisiejszym święcie narodowym?

11 listopada to ważny dzień w Polsce. Świętujemy – jak powszechnie wiadomo – odzyskanie przez Polskę niepodległości. Jak powinniśmy pisać o tym święcie?

W obiegu używamy najczęściej dwóch nazw na określenie tego święta – albo Święto Niepodległości (poprzedzone niekiedy przymiotnikiem Narodowe), albo Dzień Niepodległości. Ponieważ są to nazwy świąt, zgodnie z obowiązującymi zasadami, zapisujemy je wielkimi literami.

czwartek, 9 listopada 2017

Przymiotnik od rzeczownika „wolontariat”

Wprawdzie do świąt bożonarodzeniowych zostało jeszcze kilka tygodni, to ich temat podjąłem już na godzinie wychowawczej w klasie czwartej i piątej. Wszystko dlatego, że chciałbym zaangażować swoich wychowanków w wolontariat na rzecz innych i pomóc potrzebującym z okazji świąt, choć w sumie nie tylko – docelowo chciałbym, by wolontariat był czymś na porządku dziennym.

Ponieważ jednak są to Językowe rozważania młodego polonisty, o wolontariacie piszę z perspektywy – jakżeby inaczej – językowej. Jaką formę przyjmuje przymiotnik utworzony od tego rzeczownika? Otóż przymiotnik od wolontariatu przyjmuje postać wolontariacki. Wszelkie inne zaś teoretyczne możliwości (wolontaryjny, woluntarystyczny) są niepoprawne.

niedziela, 5 listopada 2017

Jak odmieniać liczebniki zbiorowe?

Pan Marek zapytał niedawno w mejlu o to, o czym już dawno chciałem napisać, mianowicie o odmianę liczebników zbiorowych. Źródło jego dylematu stanowi liczebnik 125. Omówmy zatem ten problem wspólnie – poprawnie będzie, gdy powiemy sto dwadzieścioro pięcioro uczniów czy sto dwadzieścia pięcioro uczniów?

Za formę wzorcową uchodzi niewątpliwie pierwszy sposób odmiany (sto dwadzieścioro pięcioro). Zgodnie z zasadą powinno się odmieniać wszystkie elementy, które składają się na dany liczebnik. Dopuszcza się jednak odmianę wyłącznie jednostek (tj. sto dwadzieścia pięcioro), choć w moim przeświadczeniu taka odmiana jest mniej staranna, wobec czego zachęcam, by dziesiątki też odmieniać.

czwartek, 2 listopada 2017

„Ewangelia” – jak o niej pisać?

Dziś w klasie szóstej omawiamy fragment Ewangelii św. Mateusza. Z tego powodu najnowsze rozważania poświęcam właśnie pisowni rzeczownika ewangelia / Ewangelia. Który sposób zapisu jest uzasadniony – wielką czy małą literą?

Zasadniczo oba sposoby są poprawne. Oba jednak – jak to często w polskiej ortografii bywa – oznaczają co innego. Pisownia wielkimi literami odnosi się tytułu księgi opisującej życie Chrystusa i jego nauki. Piszemy więc o Ewangelii św. Marka albo o Ewangelii wg św. Łukasza itd. Ewangelia pisana małymi literami oznacza natomiast zespół niewzruszonych zasad albo po prostu część mszy. Wówczas piszemy o ewangelii.

Przy okazji tych rozważań warto zwrócić uwagę, że w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku w zakończeniu zapisujemy -ii.