Pani Kinga prosi o poradę dotyczącą
dopełnienia w zdaniu: Nie przyszłam sprzedawać lodów. Wątpliwości jej (i
nie tylko jej, gdyż pytanie, które zostało mi zadane, zrodziło się na jednym z
forów internetowych) budzi forma tego dopełnienia. Czy powinna mieć ona postać
biernika, tj. lody, czy też dopełniacza, czyli lodów?
Oto fragment wiadomości od pani
Kingi:
Część osób opowiada się za wersją z lody, argumentując, że zaprzeczonym czasownikiem jest przyjść, a nie sprzedawać, więc forma nie powinna być zmieniona na dopełniaczową. Wśród osób optujących za lodów ktoś stwierdził, że przecież nie powiemy: nie przyszłam krzewić wiedzę ani nie przyszłam kopać doły – na co ktoś z pierwszej grupy odpowiada, że te przykłady nie są analogiczne. Jaka tak naprawdę jest właściwa odmiana w tych trzech zdaniach i, jeśli te ostatnie przykłady różnią się od pierwszego, na czym ta różnica właściwie polega?
Zagadnienia, które dziś poruszamy,
tak naprawdę dotyczą orzeczenia. W zdaniu, o którym pisze pani Kinga,
czasownikiem zaprzeczonym, jak to ujęła, jest całe wyrażenie nie
przyszłam sprzedawać. W składni, czyli w dziale gramatyki zajmującym
się budową wypowiedzeń, takie wyrażenie nosi miano orzeczenia imiennego
(w zależności od opracowań pojawiają się również inne określenia, por. orzeczenie
słowno-imienne oraz orzeczenie złożone). Orzeczenie to składa się z
łącznika (tu: nie przyszłam) oraz z orzecznika (tu: sprzedawać).
Nie rozbija się tego na dwa osobne czasowniki w zdaniu. Oba pełnią funkcję
jednego orzeczenia. Ponieważ ma ono formę zaprzeczenia, toteż wydaje się uzasadnione, że dopełnienie przyjmie formę
dopełniacza, tzn. Nie przyszłam sprzedawać lodów.
Gdy przyjrzeć się podobnym
orzeczeniom, gdzie orzecznik wyrażony jest bezokolicznikiem, to okazuje się, że
nie każdy budzi takie wątpliwości, por. (1) Nie będę jeść lodów (nie: *Nie
będę jeść lody); (2) Nie skończyłam pisać listu (nie: *Nie
skończyłam pisać list); (3) Nie trzeba wykonywać tej pracy (nie: *Nie
trzeba wykonywać tę pracę). W związku z powyższym inne przykłady, które
podała pani Kinga w wiadomości (1: Nie przyszłam krzewić wiedzy; 2: Nie przyszłam
kopać dołów), są – wbrew tym, którzy twierdzą inaczej – analogiczne. We
wszystkich mamy bowiem do czynienia z zaprzeczonym orzeczeniem imiennym,
którego orzecznik ma formę bezokolicznika.
