środa, 18 czerwca 2014

Pokroić ogórek czy pokroić ogórka? Kilka uwag o bierniku

Wyobraźcie sobie Państwo, że robicie sałatkę. Do sałatki potrzebny jest pokrojony ogórek. Chwytacie Państwo tego ogórka, podchodzi mąż albo żona, albo rodzic, znajomy lub jeszcze ktoś inny i pyta: „Co robisz?”. Nie patrząc na to, co napisane w kolejnych akapitach, zastanówcie się, co odpowiadacie? Kroję ogórka czy kroję ogórek?

Wydaje mi się, że większość odpowiedziałaby kroję ogórka, ale może się mylę. Może to tylko ja tak mniej starannie buduję zdania. Tak, Drodzy Państwo, mniej starannie. Na szczęście mniej starannie nie oznacza niepoprawnie, ale powinno nam dać do myślenia.

Dawniej poprawną formą była tylko forma: kroić ogórek, ponieważ IV przypadek, jakim jest biernik, dla rzeczowników niemęskożywotnych przyjmuje formę z tzw. zerem morfologicznym, czyli jego postać jest równa mianownikowi, np. kroję (kogo? co?) ogórek, pomidor, chleb itd. Dziś w wypadku tego typu rzeczowników często mamy do czynienia z tzw. obocznością, co oznacza, że w bierniku owe rzeczowniki przybierają podwójną postać, np. można kroić ogórek (forma wzorcowa) albo kroić ogórka (mniej staranna, ale już poprawna), można wysłać SMS lub e-mail, ale można również wysłać SMS-a lub e-maila (znów formy przeze mnie preferowane).

Prawdę powiedziawszy, językoznawcy będą musieli przyjąć do wiadomości, że coraz częściej rzeczowniki niemęskożywotne przyjmują w bierniku postać dopełniacza. Od dawien dawna mówimy przecież np.: strzelić gola (nie: gol), spalić papierosa (nie: papieros). Co ciekawe, nie powiemy nigdy oglądać mecza albo wysłać lista, więc niekiedy nam – użytkownikom polszczyzny – bardziej pasuje końcówka –a, czasem wolimy wersję, kiedy biernik (zgodnie z normą językową) przyjmuje postać mianownika.