Który mamy rok?

Za kilkanaście godzin rozpoczniemy Nowy Rok, i chciałbym, byście się zastanowili, który to będzie rok. Zapis liczbowy potrafi wskazać każdy – 2014, a co z wymową lub zapisem słownym? Czy przywitamy rok dwutysięczny czternasty? Czy będzie to rok dwa tysiące czternasty?

Drodzy Państwo, mamy rok dwa tysiące trzynasty, a niebawem zagości w kalendarzach dwa tysiące czternasty i tylko te formy są poprawne. W liczebnikach porządkowych odmieniamy wyłącznie jedności i dziesiątki, zaś setki i tysiące pozostają nieodmienne, dlatego powiemy: dwa tysiące ósmy, dwa tysiące dwudziesty szósty, dwa tysiące pięćdziesiąty pierwszy, trzy tysiące sto czterdziesty drugi itd. Teraz spróbujmy jeden z powyższych przykładów odmienić tak, jak niektórzy to robią z liczbą 2014, gdzie tysiące są odmieniane, zwróćmy uwagę: trzytysięczny sto (setny?) czterdziesty drugi. Brzmi kosmicznie, prawda?

Cofnijmy się też o sto lat. Jak nazwiemy rok, w którym rozpoczęła się I wojna światowa? W roku tysięcznym dziewięćsetnym czternastym wzorem roku dwutysięcznego czternastego? Oczywiście, że nie! Usłyszymy, że I wojna światowa rozpoczęła się w roku tysiąc dziewięćset czternastym, a więc nie ma innej możliwości i tylko rok dwa tysiące czternasty, do którego rozpoczęcia pozostało ok. 13 godzin, jest formą poprawną. Zatem tylko dwa tysiące trzynasty, czternasty, piętnasty, …, sześćdziesiąty siódmy itd.

Korzystając z okazji, nie omieszkam nie złożyć Wam noworocznych życzeń. Szanowni Czytelnicy, statystyka jest bezlitosna – niewielu Was mam, ale stale utrzymujący się wynik (i to na względnie zadowalającym mnie poziomie) odwiedzin pozwala domniemywać, że choć widownia nieliczna, to przede wszystkim wierna. Dziękuję, że byliście ze mną przez te pół roku. Mam nadzieję, że kolejne półrocze przed nami, że również w roku dwa tysiące czternastym będziecie tu zaglądać i tego życzę sobie na ten kolejny rok. Wam z kolei samych najwspanialszych dni, wszelkiej pomyślności, aby Wasze marzenia i plany przeznaczone na ten rok się ziściły i abyście potrafili być względem siebie życzliwi, uprzejmi i pomocni. Z całego serca składam życzenia wszystkiego dobrego! Do siego roku!

Pospieszny czy pośpieszny?

Możemy powiedzieć i tak, i tak. Obie formy (ta z artykułowaną spółgłoską twardą szczelinową s oraz ta ze spółgłoską miękką ś) są poprawne i równoprawne. Tak więc pociąg może być pośpieszny albo pospieszny (choć dziś takich pociągów w Polsce praktycznie nie ma, w oficjalnych komunikatach są to bowiem pociągi kategorii TLK czy inne).

My sami możemy się śpieszyć albo spieszyć, ale – i to niezwykle ważna informacja – istnieje tylko rzeczownik pośpiech. Pospiechu w języku polskim nie ma. A więc pośpieszny lub pospieszny, spieszyć się albo śpieszyć się, ale już tylko pośpiech!

Cechy różnicujące liczebniki zbiorowe, jak „oboje”, „obaj” itd.

Wyobraźmy sobie dwóch dżentelmenów. Niech to będzie na przykład Krystian i Piotr. Często w takich wypadkach można usłyszeć, przykładowo: Krystian i Piotr nie zjedli całego obiadu. Oboje bowiem nie lubią brukselki. Fatalny błąd w drugim zdaniu. Nie oboje, tylko OBAJ!

Oboje albo obydwoje (dopuszczalne są OBIE formy) to liczebnik zbiorowy, co zostało już nadmienione w temacie, którego równowartość stanowi cyfra dwa. I ten początek można podpiąć także pod siostrzane liczebniki obie oraz obaj. Między tymi trzema formami zachodzą pewne, bardzo istotne, różnice.

Liczebnika obie (albo obydwie) używamy wtedy, gdy mamy dwie panie i z tym kłopotów mamy najmniej. Przykładowe zdanie: Kasia i Basia nie zjadły obiadu. OBIE bowiem nie lubią brukselki. Z liczebnikiem obaj (albo obydwaj) również nie powinno być problemu, praktyka jednak pokazuje, że tak do końca nie jest. Używamy go wyłącznie wtedy, gdy mamy parę mężczyzn (przeczytaj raz jeszcze pierwszy akapit). Natomiast oboje (albo obydwoje) należy zastosować tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z parą różnej płci, czyli z kobietą i mężczyzną, ewentualnie, jeśli podmiotami w zdaniu są dzieci, np. Zosia i Franek nie zjedli obiadu, OBOJE (OBYDWOJE) bowiem nie lubią brukselki.

Bardzo często mylimy oboje z formą obaj, stąd błędnie formułowane są nasze zdania. Mam nadzieję, że od teraz tego typu błędy nie będą się pojawiać. Na koniec jeszcze tabela podsumowująca, z pomocą której przyswojenie wiedzy powinno być łatwiejsze:

OBIE (OBYDWIE)	K + K
OBAJ (OBYDWAJ)	M +M
OBOJE (OBYDWOJE)	M + K, DZIECI

Świąteczne rozważania młodego polonisty

W wigilijny poranek pragnę zwrócić Państwa uwagę na pisownię związaną ze zbliżającymi się świętami. No właśnie, świętami czy Świętami? Wigilia czy wigilia? Rozwiązania tych językowych zagadek podejmuję się poniżej.

Ponieważ Wigilia jest chronologicznie pierwsza, od niej zaczniemy rozważania. Obie formy, tzn. pisane małą oraz wielką literą, są poprawne, ale obie niosą z sobą inne znaczenia. Wigilia (pisana wielką literą) odnosi się wyłącznie do dnia, który poprzedza Boże Narodzenie, a więc 24 grudnia. Z kolei jeśli mamy na myśli kolację wigilijną albo dzień poprzedzający inny ważny dzień, użyjemy zapisu rozpoczynającego się od małej litery, tzn. wigilia.

A co ze świętami Bożego Narodzenia? Na ogół święta należałoby napisać małą literą. Życzenia świąteczne powinny więc rozpoczynać się raczej tak: Z okazji świąt Bożego Narodzenia.... Zwyczajowo jednak częściej piszemy: Święta Bożego Narodzenia, stąd w życzeniach nierzadko pojawia się wpis: Z okazji Świąt Bożego Narodzenia... Czy można uznać go za poprawny, czy raczej należałoby piętnować tego typu pisownię? Uznajemy, Mili Państwo, choć jednak wolałbym pisownię z małą literą w rzeczowniku święta. Już jakiś czas temu pisałem o tym, że ze względów uczuciowych możemy używać wielkich liter (zobacz wpis). Ale już z kolei w zdaniu: Na święta Bożego Narodzenia jedziemy w góry, jak widać, rzeczownik święta zapisujemy tylko małą literą.

Na koniec zwracam się do Was z życzeniami. Tak więc, Drodzy Czytelnicy, z okazji świąt Bożego Narodzenia, pragnę złożyć Wam najserdeczniejsze życzenia radości, ciepła i spokoju. Aby skłoniły do refleksji nad tym, co za nami, oraz dały wiarę i nadzieję dla tego, co przed. Wszystkiego Dobrego!

Chłopaki wyjechali czy wyjechały?

Wiele osób odpowie na zadane wyżej pytanie chyba raczej wyjechali, prawda? A tymczasem okazuje się, że nie jest to poprawna konstrukcja składniowa. Jeśli wyjechali, to poprawnie owo zdanie powinno brzmieć: Chłopcy wyjechali albo Chłopacy wyjechali. Z kolei zdanie z chłopakami powinno przybrać formę: Chłopaki wyjechały.

Rzeczownik chłopaki jest tzw. nieosobową formą rzeczownika osobowego chłopiec, przy którym orzeczenie musi przybrać formę z końcówką –y, czyli na przykład powiedziały. Tak jest też w wypadku innych podobnych rzeczowników, przykładowo Polacy przyjechali, ale Polaki przyjechały.

Całość umotywowana jest historią, jednak nie będę się na ten temat rozwodzić, ponieważ i tak Państwo nie zapamiętają tego, o czym bym napisał, a nie ma to dla Was jakoś specjalnie wielkiego znaczenia. Po prostu należy zapamiętać, że chłopacy przyjechali, napisali, pobiegli itd., ale chłopaki przyjechały, napisały, pobiegły itd.