Można powiedzieć, że dzisiejsze rozważania
mniej lub bardziej tyczą się poetyki. Ponieważ jestem polonistą, nie mogę
obawiać się pytań dotyczących tego działu, choć (mimo piątki z poetyki w indeksie)
nie ukrywam, że wszystkie przedmioty teoretycznoliterackie były, są i będą dla
mnie największą mordęgą na studiach polonistycznych. Rzecz, której poświęcam te oto
refleksje, dotyczą różnicy pomiędzy dwoma bliskoznacznymi wyrazami. Chodzi o
wyrazy tercyna i tercet. Pytanie o te pojęcia zadała mi niedawno pani
Justyna. Przytoczmy jej wiadomość w całości:
Dzień dobry!
Od dawna zastanawia mnie jedna sprawa. Tercyna a tercet. Wiadomo, że pierwsza to określenie na trójwersową strofę w sonecie. Druga kojarzona jest bardziej z muzyką. Pewien polonista uparcie twierdzi, iż można tych wyrazów używać zamiennie. Moim zdaniem jest to błąd. W wielu słownikach odszukałam, że formą dopuszczalną jest jedynie tercyna, jednak słownik Kopalińskiego, bodajże Symboli i Mitów, w definicji sonetu, używa wyrażenia tercet. Zatem zwracam się do Pana z prośbą o rozstrzygnięcie tej mojej zagwozdki.
Nie do końca jest tak, że tercet
kojarzymy wyłącznie z muzyką. Owszem, niewątpliwie tak jest, ale równie często
bywa on używany w odniesieniu do poezji. Rozstrzygnięcie problemu mojej korespondentki przynosi
Słownik terminów literackich pod red. T. Kostkiewiczowej, M.
Głowińskiego i in. Wynika z niego, że obu tych pojęć można używać w odniesieniu
do literatury. Tercyna bowiem jest rodzajem tercetu. Jest
więc podrzędna w stosunku do tego pierwszego.
Oba te wyrazy mają swój źródłosłów w
j. włoskim. Tercet pochodzi od włoskiego terzetta, a tercyna
od włoskiej terziny. Z kolei zarówno terzetto, jak i terzina
pochodzą od słowa terzo wskazującego na związek z liczbą trzy.
Jak podaje cytowany już słownik, tercet
jest strofą trójwersową o RÓŻNYCH możliwościach układów rymowych (np. aab,
abb, abc). Najczęściej występuje jako składnik utworów złożonych ze strof
różnego typu (wskażmy dla przykładu sonet, o którym mówi również pani Justyna). Tercyna natomiast jako
– przypomnijmy – rodzaj tercetu ma z góry ustalony układ rymowy,
który przedstawia się następująco: aba, bcb, cdc, ded... itd.
Podsumowując, obu tych wyrazów
używamy na określenie zwrotek zbudowanych z trzech wersów. Pierwszy jednak
może mieć różny układ rymów, drugi natomiast musi mieć rymy w kolejności aba,
bcb itd. Środkowy wers strofy poprzedzającej rymuje się z pierwszym i trzecim
strofy następnej.
