Jak odmieniamy wyraz „hrabia”?

Kadr z filmu Pan Tadeusz, reż. Andrzej Wajda, Polska 1999 r.
W postać Hrabiego wcielił się Marek Kondrat

W tym tygodniu z siódmoklasistami zaczynam omawiać Pana Tadeusza. Jak wiadomo, jednym z jego bohaterów jest Hrabia. Ponieważ rzeczownik ten sprawia niekiedy problemy przy odmianie, postanowiłem poświęcić jemu kolejne rozważania.

Zacznijmy od definicji. Wyraz ten ma dwa znaczenia: (1) ‘tytuł arystokratyczny; też: osoba nosząca ten tytuł’; (2) ‘w czasach średniowiecznych w Europie Zachodniej: wyższy urzędnik, zarządca hrabstwa, potem dziedziczny pan okręgu, lennik króla’. Samo wyjaśnienie tych pojęć wskazuje na to, że wyraz ten może już nie bić rekordów popularności, a to z kolei może stanowić przyczynę problemów fleksyjnych.

Rzeczownik hrabia w liczbie pojedynczej wolno nam odmieniać na dwa sposoby, z czego pierwszy zaprezentowany sposób jest dziś częstszy (bo współcześniejszy), drugi z kolei – z którym notabene spotykamy się w poemacie Mickiewicza – ma charakter przestrzały. Można więc powiedzieć, że nie ma hrabiego albo hrabi. Przyglądać się można hrabiemu albo znów hrabi. Można widzieć hrabiego albo hrabię itd. Całość odmiany zbiera poniższa tabela (pogrubioną czcionką zaznaczono formy zalecane).

	l. p.	l. m.
M.	hrabia	hrabowie a. hrabie
D.	hrabiego a. hrabi	hrabiów
C.	hrabiemu a. hrabi	hrabiom
B.	hrabiego a. hrabię	hrabiów
N.	hrabim a. hrabią	hrabiami
Ms.	hrabim a. hrabi	hrabiach
W	hrabio	hrabiowie a. hrabie

Przy okazji niniejszych rozważań dodajmy, że w odniesieniu do bohatera epopei Mickiewicza obowiązuje nas pisownia wielkimi literami. Jest to bowiem imię postaci. Gdy zaś mówimy o tytule, którym może posługiwać się jakaś osoba, zapiszemy ten rzeczownik małą literą. Warto wskazać jednocześnie, że skrót od tego tytułu przyjmuje postać hr.