Jak wymawiać słowo „triduum”?

Wraz z Wielkim Czwartkiem rozpoczyna się w Kościele czas Triduum Paschalnego – najważniejszego święta w ciągu roku dla wierzących, który rozpoczyna się w czwartek, a kończy w sobotę. Wyrazowi „triduum” chciałbym poświęcić kolejny artykuł na stronie. Rzecz będę rozpatrywał w kategoriach lingwistycznych. Mówiąc ściślej, skupimy się dziś na wymowie wspomnianego rzeczownika.

Wyraz triduum bywa niekiedy wymawiany dwusylabowo [tri-dum]. Tymczasem jego prawidłowa wymowa powinna się odbyć z wydłużoną artykulacją głoski [•u] [trid•um, tj. tri-du-um]. Rzeczownik ten należy zatem wymawiać w podobny sposób, jak czyni się to z wyrazem zoo, o którym swego czasu już pisałem.

Przy okazji pragnę złożyć Państwu najserdeczniejsze życzenia wielkanocne. Niech tegoroczne święta upłyną Wam w spokojnej i pełnej rodzinnego ciepła atmosferze. Życzę, aby codzienne troski w tym szczególnym czasie odeszły na dalszy plan i aby była to okazja do krótkiego, ale treściwego odpoczynku od zmartwień.

„Celi” czy „celów”?

W pracy nauczyciela często się mówi o celach edukacyjnych. Ponieważ nie zawsze czyni się to poprawnie, dziś celom pragnę poświęcić te oto rozważania.

Problem, o którym piszę, polega na niepoprawnej odmianie omawianego dziś rzeczownika. Jak nietrudno się domyślić kłopoty sprawia dopełniacz od liczby mnogiej. Często słyszę na przykład, jak to uczniowie nie realizują (czego?) *celi. Tymczasem ta forma jest błędna. Poprawnie powinniśmy powiedzieć, że uczniowie nie realizują (czego?) celów.

Dopełniaczowa forma celi nie jest jednak do końca błędna. Oznacza jednak coś zgoła innego. Postać ta bowiem zarezerwowana jest dla rzeczownika cela, czyli izby więziennej lub klasztornej. W tym wypadku dopełniacz to właśnie celi, który w dodatku może przyjąć alternatywną formę cel (por. W więzieniu zabrakło celi / cel dla osadzonego).

Jak nazywa się mieszkaniec Szczecinka?

Kilka lat temu na łamach Językowych rozważań omawiałem, jak poprawnie nazywać mieszkańca Zbąszynka – niewielkiej miejscowości w województwie lubuskim, z której zresztą pochodzę (można o tym przeczytać tutaj). Dziś w pewnym sensie wracam do tego tematu, ponieważ zapytano mnie niedawno o nazwę mieszkańca Szczecinka. Co ma Szczecinek do Zbąszynka? Okazuje się, że wcale nie tak mało.

Zbąszynek i Szczecinek to miejscowości, których nazwy w swej budowie są do siebie zbliżone. Skoro więc o mieszkańcach Zbąszynka mówi się zbąszynczanie oraz – odpowiednio do płci – zbąszynczanin, zbąszynczanka, to analogicznie rzecz powinna wyglądać z obywatelami Szczecinka. Tak przynajmniej początkowo mi się wydawało.

O ile bowiem w wypadku Zbąszynka Słownik nazw miejscowości i mieszkańców pod redakcją Marka Łazińskiego dopuszcza jedynie formy, o których jest mowa w drugim akapicie, o tyle w wypadku Szczecinka można mówić o wariantywności. Obok form szczecinczanin, szczecinczanka dopuszcza się również formy szczecinecczanin oraz szczecinecczanka.

Skąd powyższe rozbieżności? Wynikają one z uzusu, czyli z powszechnego zwyczaju. Postacie szczecinecczanin / szczecinecczanka, choć są trudniejsze w wymowie, uzyskały większą aprobatę tych, do których się odnoszą, czyli mieszkańców Szczecinka, i częściej są używane niż formy szczecinczanin oraz szczecinczanka.

Przyznam, że dopóki sam nie sprawdziłem u źródła, jak nazywać mieszkańców Zbąszynka, częściej używałem form zbąszynecczanin oraz zbąszynecczanka (tak zresztą uczyła nas polonistka w liceum), wydają mi się one bardziej zbliżone do wyrazu podstawowego, od którego pochodzą. Podkreślmy jednak, że oboczne formy są dopuszczalne jedynie w nazwie mieszkańców Szczecinka.

Jak odmieniać nazwisko Kruk?

„Proszę o pomoc w odmianie nazwiska Kruk. Czy odmiana jest w ogóle konieczna?” – czytam w wiadomości od pana Krzysztofa. 

Niejednokrotnie na łamach Językowych rozważań pisałem, że nazwiska w języku polskim podlegają odmianie. Nie inaczej jest z nazwiskiem Kruk. Gdy jego właścicielem jest mężczyzna, to brak odmiany jest równoznaczne z błędem. Mówimy zatem, że nie ma pana Krzysztofa Kruka (nie: *Kruk), przyglądamy się panu Krzysztofowi Krukowi (nie: *Kruk), myślimy o panu Krzysztofie Kruku (nie: *Kruk) itd. Gdy zaś nosicielem nazwiska jest kobieta, z odmiany należy zrezygnować (por. Anna Kruk, Anny Kruk, Annie Kruk itp.), 

„Oboje rodziców” czy „oboje rodzice”?

Pisząc niedawno artykuł na temat liczebnika „oba” (zob. tutaj), zastanawiałem się również nad liczebnikiem oboje w połączeniu z rzeczownikiem rodzice. Jak powinno się mówić: Oboje rodzice są czy oboje rodziców są?

Sprawa jest jednoznaczna. Słownik poprawnej polszczyzny za poprawną uznaje jedynie zdanie Oboje rodziców są. Każdy z podanych wyrazów musi mieć bowiem ten sam przypadek, stąd oboje rodzice są, nie ma obojga rodziców, obojgu rodzicom się przyglądam, widzę oboje rodziców, idę z obojgiem rodziców, myślę o obojgu rodzicach.

Kilka słów o skrótowcu „PIT”

Przyszła pora, by rozliczyć się z urzędem skarbowym. Z tej okazji swoje kolejne rozważania poświęcę wyrazowi PIT. Jak go odmieniać?

Odmiana skrótowca PIT (ang. Personal Income Tax), oznaczającego podatek od dochodów osobistych, nie jest przesadnie skomplikowana. We wszystkich bowiem przypadkach zależnych należy dopisać odpowiednie polskie końcówki, jak to bywa w wypadku skrótowców. Piszemy więc PIT-u, PIT-owi, PIT-y, PIT-ów itp. Wątpliwości budzi jedynie miejscownik, o który – co ciekawe – zapytano niedawno w teleturnieju Milionerzy (przeczytasz o tym tutaj).

Ponieważ głoska t w miejscowniku wymienia się na ć (zob. tata – tacie), prawidłowo zapisujemy miejscownikową formę rzeczownika PIT tylko wówczas, gdy ów wyraz spolszczymy. Piszemy (i mówimy) zatem o Picie, nie zaś o *PIT-cie.

Przy okazji wspomnijmy, że PIT to rzeczownik nieżywotny. Biernik takich wyrazów jest równy mianownikowi, a to oznacza, że zasadniczo mówimy o tym, iż wypełniliśmy, wypełniamy bądź wypełnimy PIT, nie: *PIT-a (ta forma zarezerwowana jest – jeśli w ogóle – dla języka potocznego). Pamiętajmy przy okazji, by rozliczyć PIT do 30 kwietnia.