poniedziałek, 28 maja 2018

Jak wymawiać imię Aaron?

„Jak prawidłowo wymawia się imię biblijnego Aarona?” – napisał w mejlu pan Robert. Odpowiedź pada dziś na stronie „Językowych rozważań”.

Starobiblijne imię Aaron wymawiamy z tzw. podwojoną głoską a. Mówimy zatem o Aaronie [•aronie] w podobny sposób, jak wymawiamy zaaprobować [z•aprobować], zaanonsować [z•anonsować] itd. Podobnie zresztą wymawiamy nazwę zoo, o czym pisałem już swego czasu (artykuł na ten temat można przeczytać tutaj).

sobota, 26 maja 2018

Jak odmieniamy nazwę Białystok?

Białystok to nazwa miejscowości położonej w województwie podlaskim, którego zresztą jest stolicą. To interesujący – jak sądzę – przykład zrostu, tj. wyrazu powstałego wskutek połączenia dwóch wyrazów (biały oraz stok). Zapytano mnie niedawno, czy w sytuacji takiego scalenia odmianie nie powinien być poddany wyłącznie drugi człon.

W wypadku Białegostoku, co widać, odmieniamy oba człony. Każdy z nich bowiem zachował odrębną deklinację. Z podobną sytuacją mamy do czynienia również w wyrazie Krasnystaw. Mówimy zatem, że jedziemy np. do Białegostoku, byliśmy w Białymstoku itp. Formy z nieodmienionym przymiotnikiem (*Białystoku) są niepoprawne.

Przy okazji warto również powiedzieć, że nazwa stok, z której składa się nazwa omawianej miejscowości, nie oznacza bynajmniej ‘pochyłej powierzchni wzniesienia lub wklęsłości ziemi’, ale strumień. Takie znaczenie ów rzeczownik miał w staropolszczyźnie.

poniedziałek, 21 maja 2018

Pisownia rzeczowników zakończonych na „-ctwo”, „-dztwo”, „-stwo”

Dużo ostatnio czasu – zarówno w pracy w szkole, jak i na „Językowych rozważaniach” – poświęcam ortografii. Omówmy zatem kolejne, jak mi się zdaje, interesujące zagadnienie jej dotyczące. Chodzi mianowicie o rzeczowniki, które nazywają pojęcia lub cechy kończące się cząstką -two. Mają one różne zakończenia (-ctwo, -dztwo albo -stwo).

Jeżeli w zakończeniu tematu, od którego wyraz pochodzi, jest t, c, ć, cz albo k, piszemy -ctwo (kupieckupiectwo, lotniklotnictwo). Jeśli zaś jest d, dz bądź , piszemy wówczas -dztwo. Oto przykłady: śledzićśledztwo, przywódcaprzywództwo).

Pozostałe sytuacje obligują nas do zapisu -stwo, zob. ubogiubóstwo, towarzysztowarzystwo i inne.

czwartek, 17 maja 2018

„Cyberprzestrzeń” czy „cyber przestrzeń” – o pisowni rzeczowników z przedrostkami raz jeszcze

Mianem cyberprzestrzeni określa się tę wirtualną przestrzeń, w której odbywa się komunikacja między poszczególnymi komputerami, jeśli są one połączone siecią internetową. Rzeczownik ten – co widać – zapisujemy łącznie, gdyż jest to zgodne z ogólną zasadą ortograficzną. Głosi ona, że w języku polskim wszystkie przedrostki (zarówno te rodzime, np. beze-, nad-, jak i obce, zob. hiper-, super-) z wyrazami pospolitymi, którym jest niewątpliwie rzeczownik przestrzeń, zapisujemy łącznie. Stąd tylko taka forma może być uznana za poprawną i inne tego rodzaju nazwy (por. cyberświat, cybersklep, cyberreklama).

Przedrostek cyber- – jak nietrudno spostrzec – wskazuje na związek poszczególnych wyrazów z informatyką, szczególnie zaś z Internetem.

niedziela, 13 maja 2018

Imię Dante – odmieniać czy nie?

Imię Dante bez wątpienia kojarzymy wszyscy z autorem wybitnego utworu, jakim jest „Boska Komedia”. Czy imię to należy odmieniać – to kwestia, która może zrodzić się w głowie niejednego ucznia.

Omawiane dziś imię odmienia się jak przymiotniki w rodzaju nijakim (np. łatwe). Różnica jedynie dotyczy narzędnika i miejscownika. W tych bowiem przypadkach imię to przyjmuje końcówkę -em, nie zaś tę końcówkę, którą normalnie przyjmie przymiotnik rodzaju nijakiego (czyli -ym), stąd: Dante, Dantego (jak łatwego), Dantemu (jak łatwemu), ale Dantem (nie: *Dantym).

piątek, 11 maja 2018

Pisownia „em”, „en”, „om”, „on”, „ą” i „ę”

Ostatnio na lekcjach w klasach 4-6 powtarzamy poznawane w ciągu roku zasady ortograficzne. Ponieważ jednak pisownia tzw. nosówek, czyli samogłosek nosowych, sprawia problemy nie tylko młodszym użytkownikom, ale nierzadko również nam samym, w dzisiejszym artykule przypominam zasady dotyczące połączeń em, en, om, on oraz właśnie nosówki ą i ę.

Połączenia -om- i -on- oraz -em- i -en- piszemy w wyrazach, które zostały zapożyczone z innych języków (np. komputer, rondel, temperatura, potencja), a także w wielu wyrazach polskich zakończonych na -ka (zob. łazienka, palemka, powiedzonka, kromka).

Warto również pamiętać, że końcówkę -om piszemy zawsze w celowniku liczby mnogiej wszystkich rzeczowników (bohaterom, a nie: *bohaterą; gościom, a nie: *gością itd.). W pozostałych sytuacjach piszemy ą i ę.

wtorek, 8 maja 2018

Pisownia „-i”, „-ji”, „-ii” w zakończeniach rzeczowników

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które są zakończone na -ja albo -ia, stanowią niemałe źródło naszych dylematów językowych. Na co należy zwrócić uwagę w tej sytuacji?

Jeżeli rzeczowniki żeńskie są zakończone na -ja, które to zakończenie występuje po samogłoskach, mają w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku zakończenie -i, np. nadziejanadziei, szyjaszyi. Jeśli zaś owo zakończenie występuje po spółgłosach s, z, c, mają w wyżej wymienionych przypadkach, końcówkę -ji, np. lekcjalekcji, poezjapoezji.

Rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które mają zakończenie -ia, w dopełniaczu, celowniku i miejscowniku mogą mieć dwojakie zakończenia – albo -i, albo -ii.

Końcówkę -i mają te rzeczowniki, których zakończenie następuje po spółgłoskach p, b, f, w, m, ale – co ważne – w wyrazach rodzimych (np. ziemiaziemi) oraz po n, których zakończenia są wymawiane jak ńa (AniaAni).

Końcówkę -ii mają rzeczowniki rodzaju żeńskiego, których końcówki występują po spółgłoskach p, b, f, w, m, lecz w wyrazach obcego pochodzenia (np. biografiabiografii) oraz po n, ale również w wyrazach obcych, których zakończenia wymawiamy jako ńja (zob. DaniaDanii). Dodatkowo owa końcówka występuje również po t, d, t, l, k, g, ch w wyrazach obcych (np. sympatiasympatii).

sobota, 5 maja 2018

O fleksji nazwiska żyjącego w romantyzmie nieromantycznego pisarza

Już od poniedziałku moi siódmoklasiści pochylać się będą nad ostatnią w tym roku szkolnym lekturą obowiązkową. Będzie to Zemsta Aleksandra Fredry. Przy okazji rozważań na temat utworu warto poświęcić chwilkę odmianie nazwiska tego wybitnego komediopisarza.

Nazwisko autora Zemsty deklinuje się jak pospolite rzeczowniki rodzaju żeńskiego, czyli: Fredro, Fredry, Fredrze, Fredrę, Fredrą, Fredrze. Wspomnijmy przy okazji, że w identyczny sposób odmieniają się też takie nazwiska, jak Lato czy Bańko (o czym pisałem naprzykład tutaj).

środa, 2 maja 2018

Odmiana wyrazu „YouTube”

YouTube to popularny serwis internetowy, na którym udostępniamy, oglądamy i komentujemy filmy. Warto pamiętać o prawidłowej odmianie wyżej wskazanego rzeczownika.

Wyraz YouTube – zgodnie z wymogami polskiej fleksji – należy oczywiście deklinować, przypisując mu odpowiednie końcówki dla poszczególnych przypadków. Pamiętać trzeba, by poprzedzić je apostrofem, wszystko dlatego, że ostatniej głoski (e) nie wymawiamy, a to z kolei zobowiązuje nas do użycia apostrofu we wszystkich przypadkach poza miejscownikiem (zob. YouTube’a, YouTube’owi, YouTube’em). Gdy zaś idzie o miejscownik, można omawiany tu wyraz pozostawić bez odmiany bądź odmienić z pominięciem apostrofu (albo o YouTube, albo o YouTubie).